Wie krijgt de fosfaatrechten bij het einde van de pachtovereenkomst?

In een arrest van 15 december 2023 heeft de Hoge Raad overwogen hoe omgegaan moet worden met de verdeling van fosfaatrechten bij het einde van een pachtovereenkomst.

Wat was er aan de hand?

Twee pachters hebben in 2000 een hoevepachtovereenkomst gesloten met betrekking tot een woning, bedrijfsgebouwen, erf, tuin en grond. De pachters hebben bij het aangaan van de pachtovereenkomst het melkquotum van de afgaand pachter overgenomen. Ook hebben de pachters het verpachtersaandeel in het met het gepachte samenhangende melkquotum van de verpachter gekocht.

In het voorjaar van 2017 is de pachtovereenkomst beëindigd. De pachter wist toen dat er fosfaatrechten zouden worden toegekend op basis van het melkvee dat op 2 juli 2015 aanwezig was. In de pachtovereenkomst hebben partijen afgesproken: “dat verpachter en pachter zich ten aanzien van fosfaatrechten alle rechten voorbehouden. Indien later mocht blijken dat het eigendom wel (gedeeltelijk) bij verpachter ligt, dan zal verpachter dit recht claimen, hetgeen alsdan door pachter zal worden betwist”.

In 2018 zijn fosfaatrechten toegekend aan de maatschap waarin één van de pachters, zijn echtgenote en haar oom deelnamen.

Wat vonden de pachter en de verpachter?

De verpachter maakte aanspraak op (een deel van) de fosfaatrechten voor zover die rechten zijn toegekend op basis van de exploitatie van de gepachte hoeve op 2 juli 2015. De pachter vond dat de fosfaatrechten hij gerechtigd was tot de aan hem toegekende fosfaatrechten.

Het rechtsregel van het gerechtshof

In 2019 heeft het hof Arnhem-Leeuwarden de vraag beantwoord of de verpachter bij het einde van de pachtovereenkomst recht heeft op overdracht van fosfaatrechten. Het uitgangspunt is dat de fosfaatrechten van de pachter zijn en dat er geen reden is om de rechten aan de verpachter over te dragen bij het einde van de pachtovereenkomst. Als partijen in de pachtovereenkomst niets anders zijn overeengekomen, is de pachter wel verplicht tot overdracht van fosfaatrechten aan de verpachter indien aan de volgende voorwaarden is voldaan:

• tussen verpachter en pachter bestond op 2 juli 2015 een reguliere pachtovereenkomst of een geliberaliseerde pachtovereenkomst die bij het aangaan 12 jaar of langer duurt;

• het betreft hoevepacht of pacht van minimaal 15 ha grond of pacht van een gebouw; het gebouw moet specifiek zijn ingericht voor de melkveehouderij en voor de uitoefening daarvan noodzakelijk zijn en door de verpachter ten behoeve van het bedrijf van de pachter aan de pachter ter beschikking zijn gesteld.

Als aan deze voorwaarden is voldaan, dan worden de fosfaatrechten voor 50% toegerekend aan de gebouwen en voor 50% aan de grond die de pachter op 2 juli 2015 ten behoeve van het gehouden vee ten dienste stonden en naar verhouding toegerekend aan het gepachte. De verpachter dient aan de pachter 50% van de marktwaarde te betalen van de over te dragen fosfaatrechten per datum einde pachtovereenkomst.

Deze regel werd ook toegepast in de zaak die bij de Hoge Raad werd beoordeeld.

Mocht het gerechtshof de hiervoor genoemde regel toepassen?

De pachter ging in cassatie bij de Hoge Raad en stelde dat ten onrechte de hiervoor geformuleerde regel werd toegepast. Daar was de Hoge Raad het niet mee eens. Het hof heeft, aldus de Hoge Raad, de juiste maatstaf geformuleerd voor de verdeling van fosfaatrechten bij het einde van pachtovereenkomsten. Deze regel is gebaseerd op de redelijkheid en billijkheid. Wel kunnen bijzondere omstandigheden van het geval noodzaken tot afwijking van de regel.

Heeft u vragen over agrarisch recht, of over de verdeling van fosfaatrechten, neem dan contact op met onze advocaten.